Έκθεση · Πολύτιμα έργα ζωγραφικής από το Μουσείο Νεοελληνικής Τέχνης Δήμου Ρόδου

“Πολύτιμα έργα ζωγραφικής από το Μουσείο Νεοελληνικής Τέχνης Δήμου Ρόδου”
| Ίδρυμα εικαστικών Τεχνών και Μουσικής
Β. & Μ. Θεοχαράκη|

Η πλούσια συλλογή του Μουσείου Νεοελληνικής Τέχνης Δήμου Ρόδου βρήκε έναν προσωρινό χώρο φιλοξενίας στην Αθήνα κι εμείς δεν έχουμε παρά να αδράξουμε την ευκαιρία και να τον επισκεφθούμε…

Η συλλογή του Μουσείου Νεοελληνικής Τέχνης Δήμου Ρόδου ήταν το αποτέλεσμα της προσπάθειας του Ανδρέα Ιωάννου (1918-1972) τότε Νομάρχη Δωδεκανήσου. Χάρη στο όραμά του και την επιθυμία του ν’ αφήσει ένα σημαντικό πολιτιστικό και διαπαιδαγωγικό κληροδότημα κατάφερε, με τη βοήθεια του τότε Δημάρχου Ρόδου Μιχαήλ Πετρίδη, να δημιουργήσει μια εξαιρετική πινακοθήκη, που αργότερα διαμορφώθηκε στο σημερινό Μουσείο. Το Ίδρυμα Εικαστικών Τεχνών και Μουσικής Β. & Μ. Θεοχαράκη έρχεται σήμερα να μας παρουσιάσει περισσότερα από ενενήντα έργα της εν λόγω συλλογής. Με έναυσμα την αναφορά των Χάρη Καμπουρίδη και Γιώργο Λεβούνη σε ένα κείμενο της έκθεσης: “Οι συλλογές της Πινακοθήκης Ρόδου συνθέτουν ένα ολοκληρωμένο ψηφιδωτό, αναδεικνύοντας το πρόσωπο του ελληνικού 20ού αιώνα. Τα περισσότερα έργα έχουν πολυδιάστατο χαρακτήρα, επιδέχονται σύνθετες ερμηνευτικές ματιές και μιλούν όχι μόνο για τον καλλιτέχνη και τον κόσμο του αλλά και για ευρύτερες τάσεις που καθόρισαν την εποχή τους», θα σχεδιάσουμε αντίστοιχα τον μικρό μας γραπτό περίπατο. Αντί, λοιπόν, μιας γραμμικής περιγραφής της έκθεσης, θα σταθούμε εμπρός σε ορισμένους πίνακες και τους δημιουργούς τους παρουσιάζοντας το απόσταγμα μιας πολύπλευρης ματιάς – χωρίς αυτό να σημαίνει ότι εξαντλούμε κάθε ερμηνεία.  

Θεόφιλος (Χατζημιχαήλ) (1870-1934)

Η Αντάμωση Ερωτόκριτου και Αρετούσας είναι ένα από τα πιο γνωστά έργα του Έλληνα καλλιτέχνη Θεόφιλου. Ο Μυτιληνιός ζωγράφος, που κυκλοφορούσε με τη φουστανέλα και οι συντοπίτες του τον χλεύαζαν, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ένας από τους σημαντικότερους θεματοφύλακες της λαϊκής μας παράδοσης. Ο εν λόγω πίνακας εμπνέεται από το κρητικό λογοτεχνικό έργο «Ερωτόκριτος», που έγραψε ο Βιτσέντζος Κορνάρος. Απλές γραμμές, καθαρά χρώματα και όμως είναι μια εικόνα που βρίσκεται χαραγμένη στη μνήμη όλων μας.

“Πολλοί τον Ήλιον πεθυμούν, τη λάμψιν του ζητούσι,
κι άλλοι πολλοί όντε τον-ε δουν, το φως τως καταλούσι’·
άλλος τη βράση ορέγεται, άλλος κρυόν αέρα,
κι άλλος το σκότος πεθυμά, και βλάφτει τον η μέρα.
Πολλοί απ’ τσι μεγαλότητες τούτου του Kόσμου φεύγουν,
την ταπεινότη ορέγουνται και τη φτωχειά γυρεύγουν·
άλλοι το πλούτος πεθυμούν και τη φτωχειά μισούσι,
κι άλλοι ξετρέχουν το κακό, σπουδάζου’ να το βρούσι.
Kι ο Kόσμος από την αρχήν εδέτσι εθεμελιώθη,
και πορπατεί καθένας μας εκεί, που η Tύχη αμπώθει.
A’ θέλω τον Pωτόκριτον Tαίρι να τον-ε κάμω,
και μετ’ αυτό αν ορέγομαι και θέ’ να κάμω γάμο,
εκείνους τους λογαριασμούς, τ’ αφτιά μου οπού σου ακούσα’,
την ώρα τούτη εχάσα τους, δεν είμαι η Aρετούσα.
Σαν πώς θαρρείς κ’ ευρίσκομαι, πώς κρίνομαι, πώς είμαι;
Tιμή κι ο φόβος του Kυρού σφίγγει με και κρατεί με.
Kι από την άλλη ο Έρωτας, μ’ έχει έτσι πληγωμένη,
οπού δεν ξεύρω ο νικητής ποιός είναι οπ’ απομένει.”

Απόσπασμα από τον “Ερωτόκριτο” (μιλά η Αρετούσα)

Φώτης Κόντογλου (1896-1965)

Τα στοιχεία της βυζαντινής εικονογραφικής παράδοσης είναι ίσως το πιο εξέχων χαρακτηριστικό της ζωγραφικής του Φώτη Κόντογλου και είναι εμφανή στο συγκεκριμένο πίνακα. Είναι απαραίτητο να σκεφτούμε σε ποιά εποχή δημιουργούνται και παρουσιάζονται τα εν λόγω έργα για να συνειδητοποιήσουμε τη σημασία τους. Οι αρχές του 20^ου αιώνα φέρουν είτε ως πρόσφατη μνήμη είτε ως παρόν τη σύσταση του Ελληνικού Κράτους, τους Βαλκανικούς Πολέμους και την καταστροφή της Σμύρνης μεταξύ άλλων. Βρισκόμαστε, λοιπόν, σε μια εποχή όπου ο Έλληνας αναζητά να προσδιορίσει την ταυτότητά του. Αντίστοιχα, στον τομέα της τέχνης ο δυτικοευρωπαϊκός μοντερνισμός έρχεται να επηρεάσει τους Έλληνες καλλιτέχνες, οι οποίοι, όμως, παράλληλα με τα σύγχρονα εικαστικά ρεύματα διαφυλάττουν την ελληνικότητα στα έργα τους. Έτσι, η ελληνική παράδοση αφομοιώνεται στη νεοελληνική τέχνη όχι μόνο ως αισθητικό αποτέλεσμα, αλλά και ως αρωγός στην προσπάθεια επαναπροσδιορισμού της εθνικής  μας ταυτότητας.

Γιάννης Τσαρούχης (1910-1989)

Άλλο ένα έργο που καθρεφτίζει την πραγματικότητα της ελληνικής κοινωνίας. Ο Τσαρούχης ζωγραφίζει τον Αξιωματικό μετά από μια πολύ δύσκολη περίοδο για την Ελλάδα, τον εμφύλιο πόλεμο (1946-1949). Τα ρούχα του μας προβληματίζουν καθώς το κοντό παντελόνι θα ταίριαζε περισσότερο σε μια παιδική φιγούρα, παρά σε έναν αξιωματικό. Άλλωστε, σε έναν εμφύλιο πόλεμο υπάρχουν πραγματικοί ήρωες; Το μόνο σίγουρο είναι ότι ο Γιάννης Τσαρούχης αποτελεί μια ξεχωριστή μορφή της νεοελληνικής τέχνης. Διαμορφώνει το προσωπικό ζωγραφικό του ύφος, επηρεασμένος τόσο από τους Έλληνες δασκάλους του (Παρθένης, Κόντογλου, Πικιώνης, κ.α.) όσο και από τα διάφορα ευρωπαϊκά καλλιτεχνικά ρεύματα αλλά και τη σκηνογραφία.

Κωνσταντίνος Μαλέας (1879-1928)

Ένας υπέροχος πίνακας από τον δάσκαλο της τοπιογραφίας, Κωνσταντίνο Μαλέα, Η Ακρόπολη από την Πνύκα. Έχοντας ως αφετηρία ιμπρεσιονιστικά και μεταϊμπρεσιονιστικά πρότυπα και κυρίως τη ζωγραφική του Σεζάν, ο Μαλέας ανέπτυξε το δικό του τρόπο απεικόνισης, κυρίως του ελληνικού τοπίου. Στη συγκεκριμένο έργο παρατηρούμε την ιδιαιτερότητα της σύνθεσης, ενώ τα χρώματα έλκουν το βλέμμα μας και μας ταξιδεύουν σε μια σχεδόν ονειρική διάσταση.

Σπύρος Βασιλείου (1902-1985)

 

Απλά καθημερινά αντικείμενα αποτελούν συνήθως τα στοιχεία που επιλέγει να αποτυπώσει ο Σπύρος Βασιλείου στα έργα του. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο εν λόγω πίνακας όπου βλέπουμε τη ζωγραφική σύνθεση να διαμορφώνεται απ’ όλα τα αντικείμενα που αποτελούν μέρος των εθίμων της Καθαρής Δευτέρας. Χαρακτηριστική είναι, επίσης, η τάση του ως προς την ηθογραφία αλλά και τη βυζαντινή τέχνη, στοιχεία που προβάλλουν ακόμη μία φορά την ελληνικότητα.

 

 

 

 

Νίκος Εγγονόπουλος (1907-1985)

Και φτάνουμε στον εισηγητή του ελληνικού υπερρεαλισμού, το Νίκο Εγγονόπουλο, εμφανώς επηρεασμένο από τον Τζόρτζιο ντε Κίρικο. Οι πίνακές του, όπως και το λογοτεχνικό του έργο, είναι πλούσια συμβολικών στοιχείων που προέρχονται κυρίως από την ελληνική μυθολογία και ιστορία. Προσεγγίζει τους ελληνικούς μύθους, τους θεούς και τους ήρωες μέσα από την δική του προσωπική ματιά και τους δίνει μια δεύτερη εκδοχή ζωής στα έργα του. Τη μυθολογική μορφή του Ορφέα τη συναντάμε αρκετά συχνά στους πίνακες του Εγγονόπουλου. Στο συγκεκριμένο έργο βλέπουμε τον Ορφέα να θρηνεί για το χαμό της αγαπημένης του Ευρυδίκης, μέσα σε ένα έντονα κόκκινο δωμάτιο, ενώ τα χρυσάνθεμα στο παράθυρο μοιάζουν να χορεύουν στο ρυθμό της μουσικής του.

«τον Ορφέα ποτέ – μα ποτέ – τίποτα δεν τον επαρηγόρησε
για την διπλήν απώλεια
της Ευριδίκης:
άλλοτε – για λίγο – έλεγε κανά τραγούδι μεσ’ στο μαράζι του
άλλοτε – για λίγο πάλε –
τα χρώματα
τον γοητεύανε
με τις άπειρες ποικιλίες τους
και τους συμπτωματικούς
λογής λογής συνδυασμούς τους»

Απόσπασμα από το ποίημα “Ο Ορφεύς”, Ν. Εγγονόπουλος

Γιάννης Γαΐτης (1923-1984)

Θα κλείσουμε τον περίπατό μας με τα χαρακτηριστικά «Ανθρωπάκια» του Γιάννη Γαΐτη. Μία μάζα από ασπρόμαυρα ανθρωπάκια, ντυμένα παρόμοια, να κοιτούν απέναντι μια μικρότερη παρέα από κιτρινόμαυρα ανθρωπάκια αποτελούν το έργο Παρέλαση. Όλη η συγκεκριμένη σειρά έργων του Γαΐτη αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα όπου ο καλλιτέχνης, μέσω του έργου του, έρχεται να μας προβληματίσει και να θέσει κάποια κοινωνικά ερωτήματα. Μήπως τείνουμε στο να γίνουμε όλοι ίδιοι; Μήπως η ατομική έκφραση και η μοναδικότητα του κάθε ανθρώπου έχει αρχίσει να εκλείπει από τη σύγχρονη κοινωνία;

“Οι άνθρωποι εγίναμε ένα, ένα νούμερο και τίποτα παραπάνω. Εγώ κάνω μια μαρτυρία και σας λέω: φροντίστε να σωθείτε, να σωθούμε. […] Ο κόσμος δεν θέλει να βλέπει τον εαυτό του ανθρωπάκια. Προτιμάει δηλαδή να τον δει ένα βότσαλο, ένα λουλούδι ή κάτι άλλο, αλλά ποτέ ανθρωπάκι. Διότι σου λέει «εγώ δεν είμαι αυτός». Κι όμως είναι!” 

Απόσπασμα από συνέντευξη του Γιάννη Γαΐτη στην εκπομπή “Μονόγραμμα” της ΕΡΤ2 το 1984

Γιάννης Μόραλης, Γιώργος Γουναρόπουλος, Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας, Αλέκος Φασιανός, Αλέξης Ακριθάκης, Χρήστος Μποκόρος είναι μερικοί ακόμα καλλιτέχνες των οποίων τα έργα έχουμε τη χαρά να δούμε στην εν λόγω έκθεση. Ένας περίπατος στην ιστορία της Νεοελληνικής Τέχνης με πολλές διαφορετικές αναγνώσεις.
Η αισθητική απόλαυση του επισκέπτη είναι αναμφισβήτητη, αλλά κάθε έργο αποτελεί, επίσης, έναν καθρέφτη του δημιουργού του και της εποχής του. Εμείς δεν έχουμε παρά να προσλάβουμε την αντανάκλασή του και να κερδίσουμε ό,τι περισσότερο μπορούμε…

 

|Αν σου άρεσε αυτό το δημοσίευμα κάνε Share. Αν θες να λαμβάνεις ειδοποιήσεις, μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, για όλες τις νέες δημοσιεύσεις στο Cultural Walk κάνε Εγγραφή (κάτω δεξιά)|

 

 

 

◊ Πληροφορίες: 
Πού: Ίδρυμα Εικαστικών Τεχνών και Μουσικής Β. & Μ. Θεοχαράκη, Βασ. Σοφίας 9 και Μέρλιν 1, Αθήνα
Επιμέλεια έκθεσης: Τάκης Μαυρωτάς
Διάρκεια έκθεσης: 11 Φεβρουαρίου–12 Μαΐου 2019
Ώρες λειτουργίας: Δευτέρα, Τρίτη, Τετάρτη, Παρασκευή, Σάββατο, Κυριακή: 10:00-18:00 και Πέμπτη: 10:00-20:00
Χρήσιμο link: http://thf.gr/el/class/η-πολύτιμη-συλλογή-της-πινακοθήκης-ρό/?wcs_timestamp=1549915200