Τέχνες και Έρως

Για τους ερωτευμένους με τις τέχνες!
Ένας περίπατος ανάμεσα σε μερικά «καλλιτεχνικά» φιλιά· από τη ζωγραφική έως την ποίηση και από τη γλυπτική έως την έβδομη τέχνη…

Ίσως το πρώτο που σκεφτόμαστε οι περισσότεροι όταν βάζουμε στην ίδια πρόταση τη λέξη τέχνες και φιλί είναι ο ο πιο διάσημος πίνακας του Γκούσταφ Κλιμτ, Το Φιλί. Δημιουργήθηκε το 1907/1908 κατά τη χρυσή περίοδο του καλλιτέχνη. Ο Κλιμτ ανέπτυξε μια πρωτοπόρα τεχνική χρησιμοποιώντας λαδομπογιές και φύλλα χρυσού επηρεασμένος από τα βυζαντινά ψηφιδωτά, ενώ η απλότητα των μορφών μας θυμίζει την ιαπωνική τέχνη. Το βλέμμα μας ταξιδεύει χάρη στα ζωηρά χρώματα και στη λάμψη που χαρίζει ο χρυσός. Τα διακοσμητικά στοιχεία αποτελούν το μεγαλύτερο μέρος του πίνακα και πλαισιώνουν το κεντρικό στοιχείο, το φιλί. Ένας άντρας σκύβει προς το μέρος μίας κοπέλας και τη φιλά στο μάγουλο, ενώ αυτή κρατάει τα μάτια της κλειστά. Σύμφωνα με τον Julio Vives Chillida ο πίνακας αναπαριστά τον Απόλλωνα να φιλά τη νύμφη Δάφνη, μία σκηνή εμπνευσμένη από τις Μεταμορφώσεις του Οβιδίου.

Ένα άλλο πολύ διάσημο έργο με τον ίδιο τίτλο, Το Φιλί, είναι αυτή τη φορά το γλυπτό του Ωγκύστ Ροντέν. Ο Ροντέν ονόμασε αρχικά το γλυπτό Φραντσέσκα ντα Ρίμινι, αφού αναπαριστά την Ιταλίδα ευγενή που έγινε πρωταγωνίστρια στη Θεία Κωμωδία του Δάντη και συγκεκριμένα στην Κόλαση. Την βλέπουμε να φιλά τον αδερφό του άντρα της Πάολο. Το συγκεκριμένο έργο όταν δημιουργήθηκε αποτελούσε μέρος του αριστουργηματικού του έργου Η Πύλη της Κολάσεως, ενώ όταν απομακρύνθηκε από τη συγκεκριμένη σύνθεση πήρε το όνομα που όλοι γνωρίζουμε σήμερα. Ο απαγορευμένος έρωτας της Φραντσέσκα με τον Πάολο έχει εμπνεύσει τόσο τη λογοτεχνία όσο και τη μουσική και φυσικά έχει αναπαρασταθεί από πολλούς ζωγράφους, έτσι βλέπουμε και την αντίστοιχη όμορφη υδατογραφία του Ντάντε Γκάμπριελ Ροσέτι με τους δύο νέους να φιλιούνται την ώρα που διαβάζουν μαζί.

 

 

Ένα από τα πιο όμορφα δείγματα του Ιταλικού Ρομαντισμού είναι ο πίνακας Το Φιλί του Φραντσέσκο Άγιετς. Εκτός του ότι αποτελεί μία από τις πιο έντονες αναπαραστάσεις φιλιού στη Δυτική τέχνη, ο εν λόγω πίνακας είναι και μία αλληγορία της Ιταλικής ενοποίησης (il Risorgimento). Το γαλάζιο φόρεμα της κοπέλας αναπαριστά τη Γαλλία η οποία το 1859 συμμάχησε με το Βασίλειο του Πεδεμοντίου και της Σαρδηνίας που θα του επέτρεπε να ενοποιήσει πολλά μέρη της ιταλικής χερσονήσου στο νέο βασίλειο της Ιταλίας.

 

 

Από το παθιασμένο φιλί του Άγιετς περνάμε στο αθώο φιλί του Λύτρα. Στον πίνακα αριστερά βλέπουμε το κορίτσι με το απλό λευκό φόρεμα να περιμένει τον αγαπημένο της, ενώ δεξιά ο νεαρός έχει φτάσει και την φιλάει. Ο λευκός κρίνος δίπλα από την φιγούρα της κοπέλας συμβολίζει την αθωότητά της, ενώ η παρατημένη παντόφλα μαρτυρά τη βιασύνη της.

Ω σκοτεινό ανατρίχιασμα στη ρίζα και στα φύλλα!
Πρόβαλε ανάστημα άγρυπνο στο πλήθος της σιωπής
σήκωσε το κεφάλι από τα χέρια τα καμπύλα
το θέλημά σου να γενεί και να μου ξαναπείς

τα λόγια που άγγιζαν και σμίγαν το αίμα σαν αγκάλη·
κι ας γείρει ο πόθος σου βαθύς σαν ίσκιος καρυδιάς
και να μας πλημμυράει με των μαλλιών σου τη σπατάλη
από το χνούδι του φιλιού στα φύλλα της καρδιάς.

Γιώργος Σεφέρης, από το ποίημα Ερωτικός Λόγος Γ’

Ας δούμε τώρα δύο πιο σύγχρονα φιλιά “του δρόμου”… Το πρώτο το βρίσκουμε στον πίνακα του Χικς, Η Αγάπη στον Δρόμο. Δύο άγνωστοι; Μία ιστορία αγάπης που μόλις ξεκίνησε ή το πρώτο και συνάμα τελευταίο φιλί; Ο καθένας μπορεί να το ερμηνεύσει σύμφωνα με τη δική του σκοπιά. Από την άλλη πλευρά, το έργο του Μπάνκσι Mobile Lovers δεν απεικονίζει ένα φιλί, αλλά με τη στάση του ζευγαριού τονίζει την έλλειψή του. Το ζευγάρι είναι αγκαλιά αλλά αντί να κοιτάζει ο ένας τον άλλον, αντί να επικοινωνεί ο ένας με τον άλλον, αντί, ίσως, να φιλάει ο ένας τον άλλον προτιμούν να κοιτάνε τα κινητά τους. Τελικά μήπως δεν υπάρχει ουσιαστικά ο ένας για τον άλλον;

Σε ένα πρόσφατο μου ταξείδι στη Γενεύη είδα ότι το αεροδρόμιο είχε γεμίσει από κινηματογραφικά φιλιά. Η έβδομη τέχνη έχει πολλές διάσημες σκηνές φιλιών στο ιστορικό της. Οι λάτρεις του κινηματογράφου σίγουρα θα θυμούνται το φιλί μεταξύ του Ρικ (Χάμφρεϊ Μπόγκαρτ) και της Ίλσα (Ίνγκριντ Μπέργκμαν) στην ταινία Καζαμπλάνκα. Ο Ρικ πίστευε ότι δεν θα ξαναδεί την γυναίκα που αγάπησε, αλλά τελικά βρίσκουν και οι δυο καταφύγιο στο μπαρ Καζαμπλάνκα. Όταν την βλέπει λέει τη διάσημη φράση: “Of all the gin joints in all the towns in all the world, she walks into mine”. Η ταινία ήταν υποψήφια για οκτώ όσκαρ και κέρδισε τρία: καλύτερης ταινίας, σκηνοθεσίας και σεναρίου. Μία από τις καλύτερες ταινίες όλων των εποχών με οκτώ όσκαρ στο ενεργητικό της έχει επίσης μία πολύ διάσημη σκηνή φιλιού. Μιλάμε για το Όσα παίρνει ο άνεμος και το φιλί μεταξύ του Ρετ Μπάτλερ (Καρλ Γκέιμπλ) και της Σκάρλετ Ο’Χάρα (Βίβιαν Λι). Η αφίσα της ταινίας προϊδέαζε το κοινό για τη ρομαντική αυτή ταινία που βασίστηκε στο ομώνυμο μυθιστόρημα της Μάργκαρετ Μίτσελ.

Και τώρα περνάμε στον δικό μου τουλάχιστον αγαπημένο Μαρκ Σαγκάλ. Και επειδή ακριβώς είναι ο αγαπημένος μου σας δείχνω δύο υπέροχους πίνακές του. Ο πρώτος και πολύ διάσημος είναι τα Γενέθλια, όπου βλέπουμε τον Σαγκάλ να πετάει για να φιλήσει τη γυναίκα του Μπέλα. Είναι λες και οι εικόνες ξεπήδησαν από το μυαλό του καλλιτέχνη σαν αερικά και βρήκαν τη θέση τους σε έναν καμβά γεμάτο χρώματα. Το δεύτερο έργο του ίδιου ζωγράφου είναι Οι Μπλε Εραστές. Παρατηρούμε κάποια κυβιστικά στοιχεία στον πίνακα, ενώ το μπλε χρώμα που φυσικά κυριαρχεί δημιουργεί μια ονειρική διάσταση.

Προς το παρόν έχουμε δει φιλιά ερωτευμένων, όμως αυτό το άρθρο είναι αφιερωμένο στους ερωτευμένους με τις τέχνες και σε φιλιά που συναντούμε στις διάφορες μορφές της. Ένα λοιπόν “καλλιτεχνικό” φιλί δεν είναι απαραίτητα και ερωτικό. Έτσι, στην θρησκευτική εικονογραφία συναντούμε συχνά το φιλί του Ιούδα. Ενδεικτικά βλέπουμε το υπέροχο φρέσκο του Τζόττο, ενός από τους σημαντικότερους Ιταλούς ζωγράφους του 14ου αιώνα.

Για να κλείσουμε θα κάνουμε άλλο ένα μεγάλο άλμα προς το παρελθόν και συγκεκριμένα στην Αρχαία Ελλάδα. Η αρχαιοελληνική μυθολογία μας παρουσιάζει διάφορες εκδοχές για τη γέννηση του Έρωτα. Μία εκδοχή μας λέει ότι προήλθε από το ασημένιο αυγό της Νυξ που γονιμοποίησε ο άνεμος.

Είναι, λοιπόν, ο πρωτότοκος Θεός με δεύτερο όνομα Φάνης αφού “οδήγησε όλα τα πράγματα στο φως”. Σύμφωνα με τη Θεογονία του Ησιόδου ο Έρως ήρθε μετά το Χάος και τη Γαία. Ενώ σίγουρα ο πιο γνωστός μύθος μας λέει ότι ήταν γιος της Αφροδίτης. Αυτό, όμως, που θα ήταν καλό να κρατήσουμε, είναι η θεϊκή απόδοση που έδωσαν οι άνθρωποι στην έννοια του έρωτα. Και έρχεται, έπειτα, η φιλοσοφία να μας διαφωτίσει λίγο περισσότερο. Ο έρωτας δεν αφορά μόνο στη σωματική έλξη, αλλά έχει μία διττή φύση. Αφορά και σε κάτι ανώτερο του σώματος και της ύλης.

Ας διαβάσουμε, λοιπόν, ένα μέρος από αυτό που άκουσε κάποτε ο Σωκράτης να λέει η Διοτίμα περί έρωτος:

“… γιατί όποιος με παιδαγωγική μέθοδο οδηγηθεί ως αυτό το σημείο της γνώσης του φαινομένου του έρωτα, αντικρίζοντας τα ωραία με την κανονική σειρά τους και σωστά, φτάνοντας πια προς το τέλος της μύησής του στα ερωτικά, ξαφνικά θα δει ξεκάθαρα κάτι που από τη φύση του είναι αξιοθαύμαστα ωραίο, εκείνο ακριβώς, Σωκράτη, για το οποίο καταβλήθηκε όλος ο προηγούμενος μόχθος: το ωραίο, που πρώτα πρώτα είναι αιώνιο και ούτε γεννιέται ούτε αφανίζεται, ούτε αυξάνεται ούτε ελαττώνεται… αλλά μένει στην αυτοτέλειά του, ολομόναχο – ο εαυτός του και τιποτ’ άλλο, με απλή μορφή, αιώνιο.”

Πλάτων, Συμπόσιο

Έτσι, με αυτή την ανώτερη μορφή του έρωτα θα κλείσουμε με το υπέροχο γλυπτό Έρως και Ψυχή του Αντόνιο Κάνοβα. Ουσιαστικά ο καλλιτέχνης αναπαριστά τη στιγμή που ο Έρωτας ξαναζωντανεύει τη Ψυχή, εμπνευσμένος από ένα πλατωνικό μύθο που καταγράφει ο Λούκιος Απουλήιος στο διήγημα Μεταμορφώσεις.  

Το υπέροχο, όμως, της Τέχνης είναι ότι η ερμηνεία ενός έργου είναι πολύσημη. Ο καλλιτέχνης έχει τη δική του έμπνευση και όραμα, αλλά όταν το έργο παραδίδεται στο βλέμμα του θεατή, αυτός έχει την ελευθερία να κάνει την δική του ερμηνεία. Σε αυτό το έργο αυτό που επιλέγω να δω είναι την ανώτερη, τη θεϊκή φύση του Έρωτα που ξυπνά τη Ψυχή από το λήθαργο και τη λήθη. Ένας έρωτας για την Αλήθεια και τη Γνώση. Εσύ τι επιλέγεις να δεις;

 

|Αν σου άρεσε αυτό το δημοσίευμα κάνε Share. Αν θες να λαμβάνεις ειδοποιήσεις, μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, για όλες τις νέες δημοσιεύσεις στο Cultural Walk κάνε Εγγραφή (κάτω δεξιά)|

 

∴ Βιβλιογραφία/Πηγές:
Κ. Κερνυϊ, Η Μυθολογία των Ελλήνων, εκδ. “Βιβλιοπωλείον της Εστίας”, 2006.
Πλάτων, Συμπόσιο, Μετάφραση: Ηλίας Σ. Σπυρόπουλος, εκδ. Ζήτρος, 2004.
Γιώργος Σεφέρης, Ποιήματα, εκδ. Ίκαρος, 2018.
http://www.nationalgallery.gr/el/zographikh-monimi-ekthesi/painting/h-astikh-taxi-kai-oi-zographoi-tis/ithographia/to-philima-139.html
https://ipfs.io/ipfs/QmXoypizjW3WknFiJnKLwHCnL72vedxjQkDDP1mXWo6uco/wiki/The_Kiss_(Klimt)
https://www.belvedere.at/gustav-klimthttp://www.musee-rodin.fr/fr/le-baiser
https://www.wikiart.org/en/francesco-hayez/the-kiss-1859

* Έργο εξωφύλλου: Το Φιλί, Γκούσταφ Κλιμτ, 1907-1908, Österreichische Galerie Belvedere.